Ruiny cerkwi grekokatolickiej w Kniaziach - śladami „Zimnej wojny” na Roztoczu

poniedziałek, czerwca 03, 2019

Tuż przed tegorocznymi Oskarami, gdy trzymaliśmy kciuki za polskiego kandydata: „Zimną wojnę” (z rewelacyjnymi Joanną Kulig i Tomaszem Kotem, w reżyserii Pawła Pawlikowskiego), w lokalnych mediach pojawiło się kilka artykułów o lubelskim akcencie w tym filmie. Piękne zdjęcia w ruinach cerkwi, spinające opowiadaną historię klamrą, kręcono na Roztoczu, w małej miejscowości Kniazie. Przy pierwszej nadarzającej się okazji, jaką była majówka w Horyńcu, postanowiliśmy odwiedzić to ciekawe miejsce.

Dojazd na miejsce nie sprawiał problemów, przy skręcie z głównej drogi widniał nawet odpowiedni drogowskaz. Po przejechaniu kilku kilometrów, z czego ostatnie już drogą gruntową, zatrzymaliśmy się przy małym lesie, w głębi którego powinien być ukryty nasz cel podróży. I rzeczywiście, wśród soczyście zieleniących się majowych drzew, przebijały kamienne ruiny cerkwi grekokatolickiej pw. św. Paraskewii.

Już mamy do nich ruszyć, ale zatrzymuje nas znak: „Teren prywatny” – nie do końca wiemy, czy dotyczy własności ruin czy terenów przed nimi, tym bardziej, że w niedalekiej odległości widnieje tablica z rysem historycznym, a obok nas zaparkowane jest jeszcze jedno auto, którego pasażerowie najwidoczniej szli tędy. Później doczytamy, że właściwe wejście na teren cerkiewny jest bardziej z prawej, przez stary cmentarz. Tą drogą wrócimy.

Tymczasem stoimy przed wspominaną tablicą, gdzie czytamy, że „Świątynia powstała w latach 1798-1806 z fundacji lubyckich kniaziów, potomków Wołochów Jakuba i Miczki (…) Budowlę okrągłą, jedni kopułową, na planie krzyża greckiego dla niemal 1000 osób zaprojektował architekt Szymon Tarnawski. Do uroczystego poświęcenia cerkwi doszło 14 X 1806 r.” Idziemy zobaczyć!

Wąską dróżką podchodzimy na niewielkie wzniesienie, a spośród zielonych gałęzi wyłaniają się pozostałości cerkwi. Mijamy rodzinę, która kończy zwiedzanie i wraca już do samochodu – zostajemy na miejscu sami. Jestem zaskoczona wielkością ruin, mimo, że przed chwilą czytałam przecież, że cerkiew mogła pomieścić aż 1000 osób. Może to całe otoczenie, pustka wokół nie licząc drzew i krzewów, i ciągnących się za zrujnowaną dzwonnicą pól, sprawia, że ocalałe ściany (choć przecież już bez kopuły nakrywającej całość i z widocznymi uszczerbkami w kamieniu) wyglądają monumentalnie.

Podchodzimy do drewnianych drzwi. Prowadzą do nich nadkruszone, kamienne schodki, porośnięte mchem. Decydujemy się wejść do środka, ale z zachowaniem maksymalnej ostrożności. Zaraz na początku, po prawej widzimy schodki wiodące na już nie istniejący chór. Na podłodze – której przecież tak naprawdę nie ma - walają się fragmenty gruzu i cegły, pod murami rośnie trawa. To i tak dobrze – w internecie możecie zobaczyć, jak wyglądało to miejsce jeszcze kilka lat wstecz, gdy właściwie w całym wnętrzu rosły gęsto samosiejki.

Na wprost widzimy drewniane pozostałości ikonostasu, ale to podobno tylko filmowy rekwizyt. Nie widzimy za to niechlujnych bazgrołów i pożal-się-boże graffiti, które też oglądałam na wcześniejszych zdjęciach w internecie – zostały wyczyszczone właśnie przez ekipę „Zimnej Wojny”.

Zatrzymujemy się na środku, pod już nieistniejącą kopułą, która została zniszczona podczas II wojny światowej w 1941 r. Nigdy nie została odbudowana. Nie miał się kto o to zatroszczyć – mieszańcy tych terenów, wierni kościoła grekokatolickiego, zostali wysiedleni w ramach akcji „Wisła”, podobnie jak 140 tysięcy innych Ukraińców, Bojków, Dolinian i Łemków i mieszanych rodzin polsko-ukraińskich.

Nie mająca komu służyć świątynia z wolna osuwała się w ruinę i dopiero ostatnie lata przyniosły pewną poprawę – dalej jednak mówimy o uporządkowaniu terenu, a nie o zabezpieczeniu. W różnych artykułach powtarzana jest jednak bezsilność lub też potrzeba wyjścia z inicjatywą właściciela, a jako taki wymieniany jest proboszcz pobliskiej parafii rzymskokatolickiej w Lubyczy Królewskiej. Dużo osób liczy, że właśnie „Zimna wojna”, rozgłos, jaki ruinom przyniósł ten film, będzie szansą na zmianę. Czy tak będzie – czas pokaże, ale właśnie on nie jest tutaj żadnym sprzymierzeńcem.

Po wyjściu ze środka cerkwi spacerujemy dookoła. Z każdej perspektywy zrujnowana cerkiew w Kniaziach robi wrażenie. Na pobliskiej dzwonnicy podobno jeszcze w latach 70tych był zachowany jeden z dzwonów.

Jeszcze kilka zdjęć zza drzew i ruszamy startym, nieczynnym już cmentarzem do auta. Nagrobki toną w zielonej powodzi traw i ziół. Nie wszystkie stoją prosto, sporo chyli się do ziemi. Niektóre zatrzymują nasz wzrok i aparat na dłużej nietypowymi inskrypcjami lub rzeźbą.

Natomiast prawie wszystkie wykonane są z typowego dla tych terenów kamienia i prawdopodobnie pochodzą z warsztatów kamieniarskich w niedalekiej i nieistniejącej (wysiedlenia mieszkańców) już wsi: Stare Brusno. Zauważamy też pozostałości ogrodzenia.

Wracamy na piaskową drogę. Widać z niej zabudowania po drugiej stronie więc decydujemy się podejść do nich. To niewielka osada: dwa lub trzy domostwa, z drewnianymi stodołami. Obok widać jeszcze jeden cmentarz, a przy nim postawiono tablicę z historią w trzech językach i zdjęciem brusnieńskich krzyży. Czytamy, że „Do II WŚ żyło tutaj 2480 mieszkańców, w tym 2430 Ukraińców, 5 Polaków, 10 Żydów i 35 osób innej narodowości.” Teraz świadkami tamtych czasów i tamtych ludzi są tylko stare drzewa i krzyże oraz zrujnowana cerkiew. Pozostawiam Was z pytaniem, jak długo jeszcze będą mogły świadczyć?

* * *
Informacje praktyczne:

Ruiny są nie zabezpieczone, jeśli zdecydujecie się wejść do środka należy zachować dalece posuniętą ostrożność
Można zaparkować bezpośrednio przy drodze, z której prowadzi wejście na teren cerkiewny przez stary cmentarz
Latem warto zabrać płyn na komary, a zawsze: wygodne obuwie, najlepiej takie z zakrytymi palcami (łatwo się potknąć)

Jak dojechać?

Agnieszka | Studnia Miodu

W Studni Miodu zbieram kartki z podróży od strony kuchni i sprawdzone przepisy na takie potrawy jak gruzińska czurczchela, marokańskie khlii czy nepalskie momo.

9 comments

Paulina4 czerwca 2019 18:47
Pamiętam jak byłam młodsza to strasznie mnie ciekawily takie miejsca i chcialam wszystkie je znalezc w mojej okolicy :-))
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Szymon | zamiedzaidalej6 czerwca 2019 11:37
Ale świetne! skojarzyły mi się ruiny kościoła w Wariażu (po ukraińskiej stronie) - niestety były zamknięte na głucho :(
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
EthnoPassion7 czerwca 2019 17:05
Ooo ciekawe! Nie miałam pojęcia, że te ruiny znajdują się na Roztoczu. Dobrze, że filmowa ekipa oczyściła miejsce z graffiti (jak można niszczyć takie miejsca?!). Czy dużo filmowych turystów dociera w to miejsce właśnie za sprawą filmu?
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
https://norwegiairesztaświata.pl9 czerwca 2019 18:02
Uwielbiam takie miejsca, mają swój urok i klimat :) na Mazurach jest sporo podobnych miejsc, co prawda nie weim co to są za miejsca ale chyba są to stare pałacyki, folwarki :) uwielbiam wracać w tamte miejsca :)
Pięknie pokazałas ta cerkwie, bardzo mi się podoba
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Miss Gaijin10 czerwca 2019 14:10
Ciekawe miejsce, nie miałam o nim pojęcia. Ma swój klimat :) szkoda, że te malowidła to tylko pozostałości po filmie, bo fajnie wyglądają ;)
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi